Khi nhắc đến văn hóa làng quê Việt Nam, hình ảnh những đôi bàn tay cần mẫn đan từng sợi mây, sợi tre thành giỏ, khay, rổ, hay thậm chí là những món nội thất độc đáo đã trở nên quá đỗi thân quen. Nghề mây tre đan không chỉ là kể về một nghề thủ công – mà là câu chuyện về một di sản sống, nối liền truyền thống và tương lai.
Bài viết dưới đây giới thiệu nghề mây tre đan giúp bạn có cái nhìn tổng quát về một nghề truyền thống trong thời buổi hiện đại.
1. Giới thiệu khái quát nghề mây tre đan
Mây tre đan là một nghề thủ công truyền thống, sử dụng các vật liệu tự nhiên như mây, tre, song, nứa để tạo nên các sản phẩm gia dụng, nội thất và trang trí. Kỹ thuật đan lát được phát triển theo từng vùng miền, mang bản sắc riêng biệt của mỗi cộng đồng.
Trong đời sống nông thôn Việt Nam, mây tre đan từng là phần không thể thiếu: từ chiếc rổ, thúng, nia trong gian bếp, đến chiếc quạt nan trong ngày hè oi ả. Dần dần, nghề đan lát đã vươn mình, kết hợp cùng kỹ thuật sơn mài, thêu, đục để tạo nên những sản phẩm trang trí nội thất và xuất khẩu cao cấp.
Một số sản phẩm phổ biến từ mây tre đan hiện nay gồm:
- Đồ gia dụng: rổ, rá, giỏ, khay, thúng… được sử dụng trong sinh hoạt hằng ngày hoặc trang trí phong cách vintage.
- Nội thất: bàn, ghế, giường, tủ, sofa từ mây tre đan đang trở thành xu hướng sống xanh trong các căn hộ hiện đại.
- Đồ decor: đèn lồng, thảm tre, khung ảnh, vách ngăn, backdrop chụp ảnh cưới – tất cả đều mang chất mộc mạc, tự nhiên rất riêng.
2. Nghề mây tre đan – nguồn gốc và lịch sử phát triển
Nghề đan lát mây tre được cho là có từ thời Hùng Vương, khi người Việt cổ đã biết dùng tre để đan lồng gà, làm mành che, đan rọ cá… Những hiện vật bằng tre được tìm thấy trong các di tích khảo cổ như Phùng Nguyên, Đồng Đậu là minh chứng sống động cho lịch sử lâu đời của nghề này.
Tại đồng bằng Bắc Bộ, nơi tre và mây mọc tự nhiên rất nhiều, nghề đan lát phát triển mạnh từ thế kỷ XI – XIII, cùng với quá trình hình thành các làng nghề thủ công. Sản phẩm ban đầu dùng để trao đổi trong các chợ quê, dần dần được đưa vào cung đình, trở thành vật phẩm tiến vua hoặc xuất khẩu qua các thương nhân Trung Hoa, Ấn Độ.
Nghề mây tre đan còn được ghi dấu trong văn hóa dân gian: hình ảnh “tre già măng mọc”, hay tục “làm rạp tre” trong đám cưới là biểu tượng của sự gắn bó với nghề truyền thống. Từ chốn làng quê, đan lát đã trở thành nét đẹp ăn sâu vào ký ức của nhiều thế hệ.
3. Những làng nghề mây tre đan nổi tiếng tại Việt Nam
Trên dải đất hình chữ S, nhiều làng nghề vẫn miệt mài gìn giữ nghề mây tre đan như một phần không thể thiếu của đời sống. Mỗi làng lại có một thế mạnh riêng, phản ánh điều kiện tự nhiên, thẩm mỹ vùng miền và sự sáng tạo không ngừng của nghệ nhân.
| Làng nghề | Địa phương | Đặc điểm nổi bật |
| Phú Vinh | Chương Mỹ, Hà Nội | Nổi tiếng với kỹ thuật tinh xảo, xuất khẩu sang châu Âu; có nhiều nghệ nhân cấp quốc gia như ông Lê Văn Kinh, từng làm sản phẩm cho nguyên thủ. |
| Bao La | Thừa Thiên Huế | Gắn bó với đời sống cố đô, chuyên giỏ, khay, đồ gia dụng đan tay theo lối cổ truyền. Làng nghề có hơn 100 hộ dân tham gia. |
| Củ Chi | TP.HCM | Giao thoa giữa truyền thống và công nghệ. Sản phẩm tại đây được cải tiến thiết kế, phục vụ nội thất, decor theo xu hướng hiện đại. |
| Chính Mỹ | Hải Phòng | Có nhiều hợp tác xã, làng nghề mạnh về xuất khẩu và đào tạo nghề, nhất là phụ nữ nông thôn. |
| Tăng Tiến | Bắc Giang | Phát triển sản xuất quy mô lớn, xuất khẩu đi Mỹ và châu Âu. Hợp tác cùng các doanh nghiệp lớn trong ngành nội thất. |
Một số làng nghề còn kết hợp đan lát với du lịch trải nghiệm, cho phép du khách tham gia quá trình làm sản phẩm, giúp nâng cao giá trị và truyền thông hiệu quả hơn.
Tìm hiểu thêm: Làng nghề mây tre đan tại Việt Nam
4. Vai trò của nghệ nhân trong việc giữ gìn nghề mây tre đan
Đằng sau mỗi sản phẩm mây tre đan là sự kết tinh của kỹ thuật thủ công, óc sáng tạo và tâm hồn của người nghệ nhân. Họ chính là linh hồn của làng nghề – vừa gìn giữ quá khứ, vừa mở đường cho tương lai của nghề đan lát Việt Nam.
Ở các làng nghề như Phú Vinh (Hà Nội) hay Bao La (Huế), nghệ nhân là người cầm tay chỉ việc cho con cháu – không qua giáo trình, không máy móc, mà bằng cảm nhận, bằng nhịp điệu của bàn tay. Sự truyền thừa ấy không chỉ là dạy nghề, mà là truyền cảm hứng sống, yêu nghề, và tự hào về gốc gác văn hóa.
Bên cạnh việc gìn giữ kỹ thuật cổ truyền, nghệ nhân thời nay còn chủ động thay đổi để theo kịp xu thế. Họ kết hợp giữa kỹ thuật đan truyền thống và tư duy thiết kế hiện đại, sáng tạo ra các mẫu mã phục vụ thị trường nội thất, thời trang, hay quà tặng cao cấp.
Câu chuyện thực tế – Chân dung Bác Hồ bằng mây tre đan:
Một minh chứng sâu sắc cho vai trò và tâm huyết của nghệ nhân chính là ông Nguyễn Văn Trung (sinh năm 1955), làng Phú Vinh, xã Phú Nghĩa, Chương Mỹ, Hà Nội. Dù gặp nhiều khó khăn trong cuộc sống, nhưng ông luôn khắc ghi lời dạy của Bác Hồ: “Tàn nhưng không phế”.
Vượt lên nghịch cảnh, ông Trung không chỉ giữ lửa nghề mây tre đan, mà còn nâng nó lên một tầm nghệ thuật. Với lòng tôn kính đặc biệt dành cho Bác Hồ, ông đã tạo nên những bức chân dung tuyệt đẹp của Người từ chính chất liệu mây tre bình dị.
Không cần đến màu vẽ hay máy móc hỗ trợ, ông khéo léo tận dụng sắc độ tự nhiên của mây để thể hiện hình ảnh Người – sống động, truyền cảm và đầy khí chất. Những bức chân dung ấy không chỉ là tác phẩm mỹ thuật mà còn là biểu tượng cho tình yêu nước, tinh thần tự lực, và khả năng sáng tạo vô biên của người nghệ nhân Việt.
Bài viết chi tiết tại: Nghệ nhân Nguyễn Văn Trung làm chân dung Bác Hồ từ mây tre đan
5. Học nghề mây tre đan – Truyền nghề hay đào tạo mới?
Truyền thống nghề mây tre đan ở Việt Nam chủ yếu dựa trên hình thức “cha truyền con nối”, nơi mà kỹ năng không nằm trong sách vở mà nằm trong từng động tác tay được lặp đi lặp lại mỗi ngày. Thế nhưng, trong một xã hội hiện đại, nhu cầu học nghề và truyền nghề đã có nhiều chuyển biến.
- Hình thức truyền thống – truyền nghề trong gia đình: Ở các làng nghề như Bao La (Huế), Phú Vinh (Hà Nội) hay Củ Chi (TP.HCM), con cái được tiếp xúc với nghề từ khi còn nhỏ. Từ việc ngâm mây, chuốt tre đến học cách đan từng kiểu họa tiết, tất cả diễn ra ngay tại sân nhà. Tuy nhiên, mô hình này đang dần thu hẹp vì nhiều người trẻ rời làng đi học đại học hoặc làm nghề khác.
- Hình thức đào tạo mới – Trung tâm nghề & hợp tác xã: Trước nhu cầu cần thiết kế chuyên nghiệp, sản xuất hàng loạt và đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu, nhiều làng nghề đã hợp tác với các trung tâm dạy nghề, trường nghề địa phương hoặc tổ chức phi chính phủ để mở lớp đào tạo.
Một số hợp tác xã còn tổ chức lớp học cho phụ nữ trung niên, người khuyết tật, người cao tuổi…, giúp họ có thêm thu nhập mà không cần di chuyển xa. - Giới trẻ học nghề để khởi nghiệp: Một số bạn trẻ, thay vì xin việc văn phòng, lại chọn mây tre đan như một hướng đi sáng tạo. Họ học nghề kết hợp với kiến thức về thiết kế, thương mại điện tử, và khởi nghiệp với các sản phẩm decor như đèn mây tre, giỏ, hộp quà… Những thương hiệu như Decor Tre, Vòng Quanh Tre hay Mây Tre Làng Xanh là ví dụ điển hình cho làn sóng khởi nghiệp này.
- Du lịch làng nghề – học nghề kết hợp trải nghiệm: Nhiều địa phương phát triển mô hình du lịch trải nghiệm – du khách có thể vừa tham quan làng nghề, vừa thử đan giỏ hoặc đồ trang trí nhỏ. Đây là cách kết nối truyền thống với hiện đại hiệu quả, thu hút học sinh, sinh viên quốc tế, và cả khách du lịch yêu thủ công.
6. Sự thay đổi của nghề mây tre đan trong thời hiện đại
Từ hình ảnh những bà, những mẹ ngồi đan bên hiên nhà, nghề mây tre đan giờ đây đã bước vào không gian triển lãm, showroom, và cả sàn thương mại điện tử toàn cầu.
Ứng dụng thiết kế hiện đại – Từ làng quê đến kiến trúc sang trọng: Các sản phẩm mây tre ngày nay không chỉ phục vụ cho nhu cầu dân sinh mà còn góp mặt trong thiết kế nội thất cao cấp, từ khách sạn 5 sao đến biệt thự nghỉ dưỡng. Các kiểu đan được cách tân: từ mắt cáo, lục giác, đến tổ ong. Đặc biệt, kỹ thuật nhuộm mây bằng thảo dược hoặc giữ màu tự nhiên giúp sản phẩm thân thiện với sức khỏe và môi trường.
Xuất khẩu sang thị trường khó tính như Mỹ, EU, Nhật: Theo số liệu từ Hiệp hội Xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ Việt Nam (VIETCRAFT), năm 2023, nhóm sản phẩm mây tre chiếm gần 30% kim ngạch xuất khẩu ngành thủ công mỹ nghệ. Các doanh nghiệp như Vilata, Mây Tre Decor, hay HTX Bao La đều có đơn hàng ổn định sang các thị trường như Nhật Bản, Hàn Quốc, Mỹ và Pháp.
Tham khảo thêm: Công ty mây tre đan xuất khẩu tại Việt Nam
Thương mại điện tử & marketing online: Với sự hỗ trợ từ các sàn TMĐT như Etsy, Amazon Handmade, Shopee hoặc TikTok Shop, nhiều bạn trẻ đã đưa sản phẩm mây tre đến khách hàng khắp nơi. Nhiều làng nghề còn lập fanpage riêng, livestream quá trình làm hàng để tăng tính chân thực và thu hút người xem. Đây là sự “chuyển mình” rõ rệt trong cách tiếp cận thị trường và khách hàng hiện đại.
7. Thách thức và cơ hội
Nghề mây tre đan, cũng như nhiều ngành nghề truyền thống khác, đang ở ngã ba đường: giữa di sản và đổi mới. Để duy trì và phát triển, chúng ta cần nhìn rõ cả những thách thức và cơ hội đang hiện hữu.
Thách thức:
- Thiếu người kế nghiệp: Nhiều làng nghề hiện nay gặp khó vì giới trẻ rời làng đi học, không quay về làm nghề. Độ tuổi trung bình của nghệ nhân ngày càng cao, dẫn đến nguy cơ mai một kỹ thuật.
- Cạnh tranh từ hàng công nghiệp, giá rẻ: Hàng nhựa, inox hoặc hàng đan máy từ Trung Quốc giá rẻ, mẫu mã phong phú là đối thủ nặng ký với sản phẩm thủ công Việt Nam nếu không định vị được chất lượng, câu chuyện thương hiệu.
- Giá nguyên liệu tăng, khan hiếm nguồn cung: Do tác động của biến đổi khí hậu và thu hẹp diện tích trồng nguyên liệu, giá mây tre thô tăng từ 20-30% so với giai đoạn trước. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến chi phí sản xuất.
Có thể bạn chưa biết: Nhà cung cấp nguyên liệu mây tre đan xuất khẩu.
Cơ hội:
- Xu hướng sống xanh, tối giản, trở về tự nhiên: Người tiêu dùng quốc tế ngày càng yêu thích sản phẩm thân thiện với môi trường. Mây tre đan – không nhựa, không hóa chất – trở thành lựa chọn thay thế hoàn hảo.
- Du lịch trải nghiệm – học làm nghề: Kết hợp du lịch và thủ công đang trở thành xu hướng, đặc biệt tại Huế, Hội An, Hà Nội. Du khách có thể tham gia workshop đan mây, vẽ tranh tre, hoặc mang sản phẩm tự tay làm về làm quà.
- Tổ chức hỗ trợ làng nghề, phụ nữ nông thôn: Nhiều tổ chức phi chính phủ như Oxfam, ActionAid, CARE đang hỗ trợ tài chính – kỹ thuật cho phụ nữ làm nghề tại các làng truyền thống. Đây là cơ hội phát triển kinh tế địa phương thông qua mây tre đan.
8. Lời kết
Nghề mây tre đan không đơn thuần là kể về một ngành nghề thủ công – đó là hành trình kể lại những giá trị văn hóa, tinh thần, và cả khát vọng mưu sinh bền vững của người Việt. Từ những sợi mây bình dị, qua bàn tay khéo léo của nghệ nhân, mỗi sản phẩm mây tre trở thành một phần linh hồn của làng quê, của ký ức, và giờ đây – của cả những không gian hiện đại toàn cầu.
Nếu bạn đang muốn khám phá sâu hơn, hoặc tìm nguồn nguyên vật liệu, sản phẩm mây tre đan chất lượng cao, hãy kết nối với các đơn vị uy tín như Vilata – thương hiệu chuyên cung cấp tấm mây tre đan sẵn đạt chuẩn xuất khẩu. Với mẫu mã đa dạng, khả năng giao hàng toàn quốc và quốc tế, Vilata sẽ là người bạn đồng hành tin cậy cho cả cá nhân, kiến trúc sư, doanh nghiệp decor hay sản xuất hàng thủ công.
