Ẩn mình bên triền đê sông Đáy, làng nghề mây tre đan Phú Vinh (Chương Mỹ, Hà Nội) từ lâu đã trở thành cái tên gắn liền với sự tài hoa của người Việt trong nghệ thuật đan lát. Không ồn ào, không hào nhoáng, nhưng những sợi mây, sợi tre nơi đây vẫn lặng lẽ kể câu chuyện dài hàng trăm năm – về một làng nghề, về những con người gìn giữ “hồn tre Việt” qua từng thớ đan, từng họa tiết thủ công.
Giới thiệu lịch sử hình thành làng nghề mây tre đan Phú Vinh
Vị trí địa lý và tên gọi làng nghề mây tre đan Phú Vinh
Cách trung tâm Hà Nội khoảng 25km, làng Phú Vinh thuộc xã Phú Nghĩa, huyện Chương Mỹ. Tên gọi “Phú Vinh” như lời chúc cát lành, biểu trưng cho sự giàu đẹp và vinh hiển. Trước đây, làng có tên là Phú Hoa Trang – nghĩa là “trời phú cho bàn tay lụa”. Và quả thật, trời đã ưu ái trao cho nơi đây những đôi bàn tay khéo léo bậc nhất, có thể biến tre, mây – những chất liệu bình dị – thành các tác phẩm nghệ thuật tinh tế.
Tham khảo thêm: Làng nghề mây tre đan Việt Nam
Dòng chảy truyền đời của nghề đan lát
Nghề mây tre đan ở Phú Vinh ra đời từ khoảng thế kỷ XVII. Truyền thuyết kể lại rằng, tổ nghề là cụ Đinh Thế Dực – người đầu tiên mang kỹ thuật đan lát về làng, mở lớp dạy nghề. Trải qua hơn 400 năm, dòng chảy nghề không hề mai một mà ngày một lan rộng, ăn sâu vào đời sống văn hóa người dân. Đến nay, từ cụ già đến em nhỏ trong làng, ai cũng từng cầm vào sợi mây, sợi tre, ai cũng biết một vài kỹ thuật cơ bản để đan lát – như thể nghề ấy đã ngấm vào máu thịt, trở thành một phần căn tính của làng.
Câu chuyện văn hóa ẩn trong từng sản phẩm
Không chỉ là những vật dụng gia đình, mỗi sản phẩm mây tre đan Phú Vinh còn là một tác phẩm chứa đựng tinh thần dân tộc. Những họa tiết tùng – cúc – trúc – mai hay cảnh quê làng Việt đều gợi về ký ức nông thôn thanh bình. Tranh mây tre không chỉ để treo tường, mà còn là nơi gắn kết quá khứ – hiện tại – tương lai. Có người ví chúng như “một tấm bản đồ cảm xúc” mà nghệ nhân vẽ nên bằng những sợi vật liệu thô mộc nhưng sống động và tràn đầy hồn cốt Việt.
Những nghệ nhân nổi tiếng và sản phẩm tiêu biểu
Phú Vinh không chỉ nổi tiếng nhờ nghề, mà còn bởi những con người sống trọn đời vì nghề. Họ là những nghệ nhân lặng lẽ mà kiên định, biến từng sợi mây thô thành tuyệt phẩm thủ công khiến cả thế giới phải ngưỡng mộ.
Chân dung các nghệ nhân tiêu biểu
Trong số những gương mặt nổi bật nhất phải kể đến nghệ nhân Nguyễn Văn Trung – người đã vượt qua chứng co cơ bẩm sinh để gắn bó với nghề suốt hơn 60 năm. Ông là người sáng lập Trung tâm dạy nghề Phú Vinh, giảng dạy nghề mây tre ở Cuba, Liên Xô, Mỹ Latin, từng được phong danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú và nhận bằng khen từ Thủ tướng Chính phủ.
Không kém phần tài hoa là nghệ nhân Nguyễn Văn Tĩnh, người kế nghiệp cha – một trong 9 nghệ nhân được Nhà nước phong danh hiệu đầu tiên. Ông hiện là Chủ tịch Hội làng nghề mây tre đan Phú Vinh, người đưa sản phẩm làng nghề vào các sự kiện lớn và được công nhận OCOP 4 sao.
Thế hệ kế cận, đáng chú ý có nghệ nhân Nguyễn Phương Quang – con trai ông Tĩnh. Năm 2016, anh được phong Nghệ nhân Ưu tú khi mới 28 tuổi – một trong những nghệ nhân trẻ nhất cả nước nhận danh hiệu này.
Các sản phẩm nổi bật của làng mây tre Phú Vinh
Tranh mây tre đan là sản phẩm độc đáo nhất, được đánh giá cao bởi tính nghệ thuật và tính biểu tượng. Ngoài ra, Phú Vinh còn nổi danh với các sản phẩm như đèn trang trí, bình phong, hộp quà, túi xách, khay trà,… Tất cả đều sở hữu đường nét tỉ mỉ, mềm mại, phản ánh đỉnh cao kỹ thuật đan lát và gu thẩm mỹ dân gian – hiện đại hòa quyện.
Quy trình tạo ra một tác phẩm mây tre đan
Quy trình làm ra một sản phẩm mây tre không đơn giản. Trước tiên là chọn nguyên liệu – tre phải đủ tuổi, mây phải chắc. Sau đó là công đoạn ngâm, luộc, phơi, uốn, nhuộm màu, rồi mới đến đan lát. Mỗi mắt đan, mỗi khúc cong đều là kết quả của sự quan sát kỹ lưỡng và đôi tay điêu luyện. Cuối cùng là xử lý chống mốc, sơn bóng để đảm bảo độ bền và thẩm mỹ.
Chi tiết: Quy trình sản xuất mây tre đan thủ công
Vai trò của làng Phú Vinh trong ngành mây tre đan xuất khẩu
Từ những thôn xóm quê ra thị trường quốc tế
Không chỉ là cái nôi của mây tre đan truyền thống, Phú Vinh còn là một trong những trung tâm xuất khẩu thủ công mỹ nghệ lớn nhất cả nước. Sản phẩm từ đây đã hiện diện ở nhiều quốc gia như Mỹ, Nhật Bản, Đức, Hà Lan, Tây Ban Nha… Đặc biệt, tranh mây tre của Phú Vinh từng được chọn làm quà lưu niệm trong nhiều hội nghị quốc tế.
Năm 2018, doanh thu từ xuất khẩu sản phẩm mây tre tại làng đạt khoảng 600–700 tỷ đồng, tạo việc làm cho hơn 1.000 lao động, với tỷ lệ lợi nhuận trung bình 10–15%.
Chuyển đổi mô hình: từ hộ gia đình sang doanh nghiệp
Làng nghề ngày nay không chỉ sản xuất theo hộ, mà còn hình thành các doanh nghiệp chuyên nghiệp như Công ty TNHH Mỹ nghệ Hoa Sơn, Công ty Việt Quang,… Những doanh nghiệp này đầu tư cả vào khâu thiết kế, marketing và phát triển sản phẩm theo hướng hiện đại hóa, góp phần giữ gìn và nâng tầm giá trị nghề truyền thống.
Câu chuyện một sản phẩm “ra thế giới”
Có những sản phẩm từ Phú Vinh được bán với giá vài trăm ngàn đồng ở Việt Nam nhưng đạt giá vài triệu khi đến tay người tiêu dùng châu Âu. Chính nhờ sự sáng tạo và đảm bảo chất lượng, các sản phẩm từ làng nghề mây tre đan Phú Vinh đã dần vươn lên thành biểu tượng “hàng Việt cao cấp”, đủ sức cạnh tranh với thủ công Thái Lan, Indonesia hay Ấn Độ.
Hướng đi bảo tồn và phát triển nghề truyền thống
Những thách thức hiện tại
Dẫu có vị thế, Phú Vinh vẫn đối mặt không ít khó khăn: nguồn nguyên liệu ngày càng khan hiếm; thế hệ trẻ rời làng lên phố; nghề thủ công không còn là lựa chọn hấp dẫn trong mắt nhiều người. Thêm vào đó, các sản phẩm giá rẻ kém chất lượng tràn lan khiến khách hàng khó phân biệt đâu là “hàng thật” từ làng nghề.
Nỗ lực giữ nghề: từ cá nhân đến cộng đồng
Chính các nghệ nhân như ông Trung, ông Tĩnh, anh Quang… đang là những “trụ cột” giữ nghề bằng cách vừa sản xuất, vừa đào tạo, truyền nghề cho lớp trẻ. Nhiều gia đình vẫn giữ truyền thống “cha truyền con nối”, cùng nhau tham gia các lớp học, dự án OCOP và hội chợ hàng Việt.
Đổi mới sáng tạo – Gắn kết truyền thống và hiện đại
Không chỉ bảo tồn, Phú Vinh còn đổi mới. Các sản phẩm mang phong cách Bắc Âu, Nhật Bản,… đã xuất hiện, kết hợp giữa chất liệu truyền thống và kiểu dáng hiện đại. Một số nghệ nhân còn đưa công nghệ AR/VR vào trải nghiệm trưng bày, cho phép khách hàng “thử” sản phẩm qua màn hình, hoặc thăm làng nghề online – những bước đi táo bạo nhưng đầy hy vọng.
Kết luận
Làng nghề mây tre đan Phú Vinh không chỉ là niềm tự hào của người Hà Nội, mà còn là biểu tượng sống động cho sự bền bỉ của văn hóa thủ công Việt. Trải qua hàng trăm năm, những sợi mây, sợi tre nơi đây vẫn tiếp tục được đan dệt nên những câu chuyện – về con người, về làng quê, và về một tinh thần không khuất phục trước thời đại.
Ngày nay, khi các giá trị truyền thống đang từng bước hòa mình vào nhịp sống hiện đại, mây tre đan không chỉ còn là vật dụng trang trí trong nhà, mà đã trở thành chất liệu nghệ thuật, nội thất và kiến trúc được ứng dụng rộng rãi.
Nếu bạn đang tìm kiếm nguồn cung cấp mây tre đan chất lượng, thẩm mỹ, phục vụ cho thiết kế nội thất, nhà hàng, homestay, resort hay không gian sống xanh, hãy ghé VILATA – một trong những đơn vị cung cấp tấm mây tre đan thủ công, kết nối tinh hoa làng nghề với nhu cầu hiện đại.
Mỗi tấm mây tre không chỉ là một sản phẩm – đó là cầu nối giữa truyền thống và tương lai. Chọn Vilata, là chọn lưu giữ một phần hồn Việt trong chính không gian sống của bạn.
